Ορθοδοντική και Υγεία

Ελάχιστα ορθοδοντικά κλινικά ευρήματα συνιστούν παθολογικές καταστάσεις. Ουσιαστικά και αυστηρά κρίνοντας το μόνο ορθοδοντικό κλινικό σημείο που συνιστά παθολογική κατάσταση είναι η υπάρξη χειλεο-, γναθο-, υπερωιοσχιστίας. 

Πράγματι η τεράστια πλειοψηφία των ορθοδοντικών αποκλίσεων από το ιδανικό δεν συνιστούν σε καμία των περιπτώσεων παθολογικά σημεία. Ωστόσο, πολλοί είναι οι ορθοδοντικοί που δηλώνουν ότι οι ορθοδοντικές “ανωμαλίες” μπορούν να προκαλέσουν έμμεσα ή άμεσα την εμφάνιση διάφορων παθολογικών καταστάσεων, ακόμη και ασθενειών. 

Διεξήγαμε λοιπόν μια αναζητήση στο διαδίκτυο για να καθορίσουμε τι ισχυρίζονται οι ορθοδοντικοί σχετικά με τη σημασία της ορθοδοντικής θεραπείας για την υγεία, συγκρίνοντας τα διάφορα γραφόμενα με τα επιστημονικά δεδομένα που υπάρχουν σε ότι αφορά τα ζητήματα που αναφέρονται. 

Πώς παρουσιάζουν οι ορθοδοντικοί τα οφέλη μιας θεραπείας για την γενική υγεία

Η διαδικτυακή έρευνα έδειξε ότι περίπου το 70% των κλινικών ορθοδοντικών διαφημίζουν τα οφέλη της ορθοδοντικής θεραπείας για την υγεία όσον αφορά την πρόληψη ασθενειών. Οι ορθοδοντικοί αναφέρουν ως πρώτο την πρόληψη κρανιογναθικών/κροταφογναθικών δυσλειτουργιών (11x), περιοδοντίτιδας (9x), τερηδόνας (8x), ορθοπεδικών διαταραχών (7x), γαστρεντερικών ασθενειών (4x), διαταραχής της ομιλίας (3x), πονοκεφάλων (2x), αναπνευστικών διαταραχών (2x), ψυχικών διαταραχών (1x) και εμβοών/ιλίγγου (1x).  Μέχρι και 7 τέτοιες καταχωρίσεις βρέθηκαν σε έναν ιστότοπο. Αυτό καθιστά σαφές ότι η πλειοψηφία των ορθοδοντικών διατυμπανίζει τις τεράστιες επιπτώσεις της ορθοδοντικής θεραπείας στην γενική υγεία. 

Προκύπτει λοιπόν εύλογα το ερώτημα: Πώς γνωρίζουμε πραγματικά αν υπάρχουν τέτοιες επιπτώσεις στην υγεία; Ευτυχώς, υπάρχει η δυνατότητα αναζήτησης σε επιστημονικές βιβλιογραφικές ιατρικές βάσεις δεδομένων όπως το Pubmed για επιστημονικές μελέτες/άρθρα που παρέχουν πληροφορίες σχετικά με την ύπαρξη ή μη αιτιολογικών παραγόντων. Ακολούθως θα αναλυθεί λοιπόν η τυχόν ύπαρξη ή μη σχέσης της ορθοδοντικής και των ασθενειών που αναφέρθηκαν υπό το φως δημοσιευμένων επιδημιολογικών μελετών (επιδημιολογία = κλάδος της ιατρικής που μελετά την διάδοση, τα αίτια και τις συνέπειες των ασθενειών).

Δεν υφίσταται σαφής επιβεβαιωμένη αιτιολογική σχέση μεταξύ ορθοδοντικών παρεκκλίσεων και κρανιογναθικών/κροταφογναθικών διαταραχών (TMD)

Υπάρχουν αμέτρητες μελέτες σχετικά με τους παράγοντες κινδύνου για TMD, εκ των οποίων o πιο σημαντικός είναι το φύλο και η αναπαραγωγική ηλικία, ακολουθούμενες από διάφορες ψυχικές διαταραχές. Η θέση των δοντιών διαδραματίζει έναν δευτερεύοντα ρόλο ως παράγοντας κινδύνου για την ΤMD, συνεπώς δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Greifswald κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι μόνο τα 13% των συμπτωμάτων ΤMD έδειχναν να σχετίζονται με παράγοντες που αφορούν τα δόντια και την σύγκλειση. 87% των συμπτωμάτων ΤMD προκαλούνται από άλλες αιτίες, που δεν σχετίζονται με οδοντικά/συγκλεισιακά δεδομένα. Πολλές συστηματικές ανασκοπήσεις έχουν καθιερώσει από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 ότι η ορθοδοντική θεραπεία δεν είναι κατάλληλη για την πρόληψη ή τη θεραπεία ΤMD. Επιπροσθέτως η διενέργεια ορθοδοντικής θεραπείας δεν αποτελεί παράγοντα κινδύνου εμφάνισης ΤMD. Είναι λοιπόν ξεκάθαρα σαφές ότι οι ισχυρισμοί ορθοδοντικών για την προληπτική δράση των ορθοδοντικών θεραπειών σε ότι αφορά την εμφάνιση ΤMD είναι με επιστημονική τεκμηρίωση απολύτως λανθασμένοι.

Michelotti A,  Iodice G. The role of orthodontics in temporomandibular disorders

Journal of Oral Rehabilitation 2010 37; 411–429

Δεν υπάρχει σύνδεση μεταξύ της θέσης του δοντιού και της εμφάνισης τερηδόνας

Μεταξύ των πολυάριθμων επιδημιολογικών μελετών για την τερηδόνα, δεν υπάρχει έστω μία που να δείχνει μια σχετική σχέση με ορθοδοντικά ευρήματα. Η τερηδόνα προκαλείται κυρίως από ένα συνδυασμό “ζαχαρούχου διατροφής” και ανεπαρκούς οδοντιατρικής φροντίδας, ενώ οι τοπικοί οδοντικοί παράγοντες μπορεί να διαδραματίζουν μικρό ρόλο σε μεμονωμένες περιπτώσεις, αλλά δεν είναι σημαντικοί επιδημιολογικά για ολόκληρο τον πληθυσμό. Η προφύλαξη της τερηδόνας γίνεται καλύτερα με μια άρτια εξισορροπημένη διατροφή και την κατάλληλη σε ότι αφορά τεχνική και χρονική διάρκεια χρήση οδοντόβουρτσας και το οδοντικού νήματος, όχι με την συγκόλληση brackets ή χρήση aligners και την διενέργεια ορθοδοντικών παρεμβάσεων. Συνεπώς, οι ισχυρισμοί για την πρόληψη τερηδόνας των δοντιών μετά από διενέργεια ορθοδοντικής θεραπείας είναι επίσης παντελώς αβάσιμοι και ως εκ τούτου ξεκάθαρα λανθασμένοι.

Η περιοδοντίτιδα δεν προκαλείται από στραβά δόντια

Ότι αναφέρθηκε παραπάνω για την τερηδόνα ισχύει και για την περιοδοντίτιδα. Αν και μπορεί να φανεί εύλογο το ότι τα στραβά δόντια είναι δύσκολο να καθαριστούν και ως εκ τούτου η εμφάνιση περιοδοντίτιδας ευνοείται, επιστημονικά δεν μπορεί να αποδειχθεί κάποιο όφελος από την διενέργεια ορθοδοντικής θεραπείας για την πρόληψη εμφάνισης περιοδοντικής νόσου. Σε μια συστηματική ανασκόπηση που δεν έχει ξεπεραστεί μέχρι σήμερα, οι συγγραφείς κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ορθοδοντική θεραπεία οδηγεί ακόμη και σε πολύ ελαφρά περιοδοντική επιδείνωση, ενώ δεν μπορεί να αποδειχθεί ξεκάθαρα κανένα προφυλακτικό όφελος. Παραδόξως, πολλοί ορθοδοντικοί απλά αγνοούν τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης, ισχυριζόμενοι με ουσιαστικά αυθαίρετο και ανέντιμο τρόπο το αντίθετο.

Bollen AM¹, Cunha-Cruz J, Bakko DW, Huang GJ, Hujoel PP.The effects of orthodontic therapy on periodontal health: a systematic review of controlled evidence. J Am Dent Assoc. 2008 Apr;139(4):413-22.

Δεν υπάρχει σύνδεση ορθοδοντικής με ορθοπεδικές παθήσεις

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω το κοινό εύρημα όλων σχεδόν των σημαντικών επιδημιολογικών μελετών είναι ότι υπάρχει μικρή ή καθόλου συσχέτιση μεταξύ της θέσης των δοντιών και κρανιογναθικών/κροταφογναθικών διαταραχών. Δεν προκαλεί έκπληξη  ότι το ίδιο ισχύει και για τη σχέση μεταξύ της θέσης των δοντιών, αφενός, της στάσης του σώματος και των ορθοπεδικών διαταραχών, αφετέρου. Παρόλο που τέτοιες σχέσεις συχνά αναφέρονται, δεν υφίσταται αιτιολογική συσχετίση σε επιδημιολογικές, αλλά και ειδικά σε θεραπευτικές μελέτες. Σε αυτό το πλαίσιο, η ορθοδοντική θεραπεία είναι παντελώς ακατάλληλη για την πρόληψη ή θεραπεία ορθοπεδικών ασθενειών. Οι ισχυρισμοί πολλών ορθοδοντικών σχετικά με την ορθοπεδική επίδραση της ορθοδοντικής θεραπείας είναι ξεκάθαρα και επιστημονικά τεκμηριωμένα λανθασμένοι.

Manfredini D et al. Dental occlusion, body posture and temporomandibular disorders: where we are now and where we are heading Journal of Oral Rehabilitation 2012 39; 463–471

Η θέση των δοντιών δεν προκαλεί παθήσεις στομάχου / εντέρου

Μπορεί να τεκμηριωθεί ότι η αποτελεσματικότητα μάσησης των ανθρώπων με ιδανική σύγκλειση είναι καλύτερη από αυτή των ανθρώπων με έντονα ορθοδοντικά ευρήματα. Για την διενέργεια τέτοιων μελετών, τα συνήθως χρησιμοποιούμενα σώματα σιλικόνης μασώνται κάτω από χρονομέτρηση, αποβάλλονται από το στόμα και έπειτα καταμετράται το μέγεθος των σωματιδίων που προέκυψαν. Παρόλα αυτά, σχέση μεταξύ της θέσης των δοντιών, της ορθοδοντικής θεραπείας και γαστρεντερικής νόσου δεν έχει αποδειχθεί ποτέ, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με το υφιστάμενο σωματικό βάρος. Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, αφού στις σύγχρονες κοινωνίες καταναλώνεται σχεδόν αποκλειστικά επεξεργασμένο φαγητό, το οποίο δεν απαιτεί υψηλό μασητηριακό έργο. Ο ισχυρισμός για την πρόληψη γαστρεντερικών ασθενειών μέσω διενέργειας ορθοδοντικής θεραπείας αποδεικνύεται ξεκάθαρα λανθασμένος.

Ορθοδοντική και αναπνοή

Υπάρχει μια ορθοδοντική διαδικασία που έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει τη ρινική αναπνοή: η ταχεία διεύρυνση της υπερώας (RPE) με ακίνητους μόνιμα στο στόμα τοποθετημένους μηχανισμούς. Με την RPE, η άνω γνάθος διευρύνεται σε κάποιο βαθμό οστικά (σκελετικά), με αποτέλεσμα να διευρύνεται η ρινική κοιλότητα και να μειώνονται οι αντιστάσεις στη διενέργεια ρινικής αναπνοής. Με την RPE έχουν περιγραφεί πολυάριθμες βελτιώσεις της κατάστασης της υγείας που κυμαίνονται από διάφορα ασαφή συμπτώματα των αυτιών έως και την μείωση υφιστάμενης υπνηλίας. Οι περισσότερες από αυτές τις βελτιώσεις μπορούν να αποδοθούν στη βελτιωμένη αναπνοή και στον βελτιωμένο αερισμό του αεροφόρου σωλήνα. Συχνά είναι ασαφές εάν αυτές οι επιπτώσεις συμβαίνουν μόνο προσωρινά ή έχουν μόνιμο χαρακτήρα. Παρ ‘όλα αυτά, η χρήση της RPE θα μπορούσε στο μέλλον να βρει μια κάποια αναγνώριση από ιατρικής άποψης, σε καμία των περιπτώσεων ωστόσο δεν συμβαίνει το ίδιο με την χρήση των πλέον προτιμώμενων από πολλούς ορθοδοντικούς κινητών ακρυλικών πλακών διεύρυνσης του άνω οδοντικού φραγμού (“μασελάκια” άνω γνάθου).

Ομοίως σε μερικές μελέτες διαπιστώθηκε ελαφρά βελτίωση στο εύρος του φάρυγγα μετά από ορθοδοντική θεραπεία με λεγόμενες λειτουργικές συσκευές. Το κέρδος είναι μικρού έως μετρίου βαθμού και απίθανο να διατηρηθεί σταθερό μακροπρόθεσμα. Σε αυτό το πλαίσιο, οι ορθοδοντικοί δεν θα πρέπει να ενεργούν ως θεραπευτές αναπνευστικών προβλημάτων (εδώ τον πρώτο λόγο τον έχουν ΩΡΛ και πνευμονολόγος), ακόμη και αν στο μέλλον αποδειχθεί το αναπνευστικό όφελος μιας ορθοδοντικής θεραπείας.

Θέση δοντιών, ορθοδοντική και πονοκέφαλος

Περιγράφονται πολυάριθμες διαφορετικές διαγνώσεις κεφαλαλγίας, οι πιο συχνές είναι η κεφαλαλγία τύπου έντασης και ο πονοκεφάλος ημικρανίας. Ένας πονοκέφαλος που να προκαλείται από λανθασμένη θέση των δοντιών δεν έχει περιγραφεί ποτέ στην βιβλιογραφία. Οι αποκλίσεις των δοντιών και των θέσεων της γνάθου επίσης δεν συγκαταλέγονται στους κοινώς αποδεκτούς αιτιολογικούς παράγοντες κεφαλαλγίας, έτσι ώστε ο ισχυρισμός για την πρόληψη ή τη θεραπεία πονοκεφάλου μέσω ορθοδοντικής θεραπείας είναι ξεκάθαρα ανέντιμος.

Ορθοδοντική θεραπεία και εμβοές/ίλιγγος

Οι εμβοές και ο ίλιγγος είναι συμπτώματα του εσωτερικού αυτιού και κατά συνέπεια ανατομικά και λειτουργικά διαχωρισμένα από την περιοχή των δοντιών και των γνάθων. Λόγω των πολυάριθμων διασυνδέσεων των νευρικών οδών στην περιοχή κεφαλής/τραχήλου, είναι εφικτό π.χ. η υπερβολική δραστηριότητα των μυών της μάσησης ενίοτε να εντείνει αυτά τα συμπτώματα. Η κύρια αιτία των συμπτωμάτων του εσωτερικού αυτιού, ωστόσο, δεν μπορεί να είναι αυτές οι μυϊκές δραστηριότητες. Για το λόγο αυτό, είναι επίσης ανέντιμο να δίνουμε ψευδείς ελπίδες στους ασθενείς που πάσχουν από εμβοές ή ίλιγγο και είναι συχνά απελπισμένοι για την επίτευξη θεραπείας των συμπτωμάτων τους μέσω ορθοδοντικής παρέμβασης. Είναι πιθανή μια μη ειδική επίδραση από την χαλάρωση των μυών της μάσησης – για την οποία όμως δεν χρειάζεται η διενέργεια ορθοδοντικής θεραπείας. Μελέτες σε παιδιά έχουν δείξει ότι ορισμένα συμπτώματα ωταλγίας θα μπορούσαν να επηρεαστούν θετικά μετά από διενέργεια ορθοδοντικής παρέμβασης με ακίνητο μηχανισμό ταχείας διεύρυνσης υπερώας (RPE), πιθανόν λόγω του βελτιωμένου αερισμού των ευσταχιανών σαλπίγγων έπειτα από αυτή. Ωστόσο, όλες οι αξιώσεις προς την βελτίωση συμπτωμάτων εμβοών και ιλίγγου είναι ξεκάθαρα ανέντιμες.

Ορθοδοντική και ομιλία

Σε αυτόν τον τομέα είναι δύσκολο να βρεθούν μελέτες, αλλά κυρίως αναφορές περιστατικών. Είναι αρκετά πιθανό τυχόν ακραίες αποκλίσεις της θέσης των πρόσθιων οδόντων να επηρεάζουν τη διαδικασία της ομιλίας. Από αυτή την άποψη, η ορθοδοντική παρέμβαση σε τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να αποτελέσει δομικό στοιχείο στην έννοια της θεραπείας αυτών των καταστάσεων. Ωστόσο, δεδομένου ότι τα αποδεικτικά στοιχεία είναι εξαιρετικά φτωχά, οι ορθοδοντικοί πρέπει να αποφεύγουν να παρουσιάζουν την ορθοδοντική θεραπεία ως απαραίτητο στοιχείο για την ανάπτυξη μιας άρτιας ομιλίας.

Θέση δοντιών, ορθοδοντική και ψυχικές διαταραχές

Τα τελευταία χρόνια, μερικές μελέτες έχουν δείξει ότι η ορθοδοντική θεραπεία σε νεαρούς ασθενείς, τουλάχιστον προσωρινά, βελτιώνει την ψυχική διάθεση και τα επίπεδα αυτοεκτίμησης. Αυτές οι επιδράσεις είναι μάλλον μετρίου βαθμού και δεν είναι σαφές εάν η βελτίωση είναι προσωρινή ή μόνιμη. Είναι επίσης προφανές ότι τα παιδιά που χλευάζονται από τους συμμαθητές τους λόγω τυχών υφιστάμενων ακραίων αποκλίσεων σε δόντια ή γνάθους υποφέρουν και ως εκ τούτου επωφελούνται από την διενέργεια ορθοδοντικής θεραπείας. Ωστόσο, αυτό δεν αποτελεί ξεκάθαρη επιστημονική βάση για την προαγωγή της ορθοδοντικής θεραπείας ως μέσο προφύλαξης από ψυχικές ασθένειες.

Το κύριο όφελος της ορθοδοντικής θεραπείας είναι η αισθητική βελτίωση

Σε αυτό το πλαίσιο, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι δύο από τους σημαντικότερους Σουηδούς ορθοδοντικούς σε μια ανασκόπηση οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι το ιατρικό όφελος της ορθοδοντικής ήταν εξαιρετικά χαμηλό, το κύριο όφελος, ωστόσο, αισθητικό. Συνεπώς, οι συγγραφείς προτείνουν την αναμονή μέχρι την έναρξη της εφηβείας προκειμένου να εκτιμηθεί σε εκείνο το σημείο η “αναγκαιότητα” ή μη ορθοδοντικής παρέμβασης, επειδή τότε πρωτοεμφανίζεται η διαμορφωμένη αισθητική των δοντιών (με την ολοκλήρωση του μόνιμου οδοντικού φραγμού) και μόνο τότε μπορεί να δοθεί μια συνειδητή συναίνεση σε μια ορθοδοντική θεραπεία. (Mohlin B, Kurol J.To what extent do deviations from an ideal occlusion constitute a health risk? Swed Dent J. 2003;27(1):1-10)

Ένας διάσημος Αμερικανός ορθοδοντικός αναφέρει ότι το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των ορθοδοντικών παρεμβάσεων δεν συνιστά θεραπεία ασθενειών, αλλά ενίσχυση των  αισθητικών συνθηκών του σώματος. Σύμφωνα με αυτόν ο κάθε ορθοδοντικός θα πρέπει να απελευθερωθεί από την πεποίθηση ότι οι θεραπείες που πραγματοποιεί έχουν το οποιοδήποτε ιατρικό υπόβαθρο. (Ackerman MB. Selling orthodontic need: innocent business decision or guilty pleasure? J Med Ethics 2010;36:275-278).

Η “ιατρική” εμπορευματοποίηση της ορθοδοντικής θεραπείας είναι ανέντιμη

Συνοπτικά, μπορούμε να πούμε ότι η διαφήμιση του 70% των ορθοδοντικών για τις ιατρικές επιδράσεις μιας ορθοδοντικής θεραπείας είναι ανακριβής και παραπλανητική. Ενδεχομένως, η επιθετική αυτή διαφήμιση για την ιατρική αξία της ορθοδοντικής να σχετίζεται με την ασυνήθιστα υψηλή πυκνότητα της προσφοράς στην Ελλάδα σε ότι αφορά τους παρόχους ορθοδοντικών υπηρεσιών: η πληθώρα παρόχων υπηρεσιών ορθοδοντικής πρέπει όπως και να έχει να επιβιώσει με κάποιο (ίσως κάθε…) τρόπο.  Εδώ αποδεικνύεται λάθος ότι το κράτος έχει αποσυρθεί εντελώς από τη ρύθμιση της προσφοράς. Στον ήδη  πολύ αυξημένο αριθμό ορθοδοντικών έχουν προστεθεί πλέον και γενικοί οδοντίατροι που  με γνώμονα το εύκολο και γρήγορο κέρδος, παρέχοντας ορθοδοντικές θεραπείες με “αόρατους” (που δεν είναι τόσο αόρατοι τελικά) νάρθηκες ήρθαν να επιδεινώσουν την υφιστάμενη εμπορευματοποίηση του κλάδου.

Όλοι οι ενδιαφερόμενοι ή οι κηδεμόνες τους δεν πρέπει να ξεγελιούνται από την τυχόν παραπλανητική διαφήμιση κάποιων ορθοδοντικών: Οι ορθοδοντικές θεραπείες είναι στο συντριπτικό ποσοστό τους καθαρά παρεμβάσεις επιλογής, για όσες και όσους έχουν την επιθυμία να βελτιωθεί η θέση των δοντιών και η αισθητική του χαμόγελού τους, μη έχοντας κανένα περαιτέρω ιατρικό όφελος…